Rechten bij ontslag: Wat zijn je rechten en plichten als werknemer? Ken je ontslagrecht!

Word je geconfronteerd met ontslag? Of ben je net ontslagen? Dan is het heel belangrijk om te weten wat je rechten en plichten zijn. Het Nederlandse ontslagrecht biedt werknemers bescherming, maar je moet wel weten waar je aan toe bent. Jouw werkgever mag je niet zomaar ontslaan; er gelden strikte regels. Heb je recht op een ontslagvergoeding, zoals de transitievergoeding? Hoe zit het met de opzegtermijn en een eventuele WW-uitkering? Dit artikel geeft je een duidelijk overzicht van de belangrijkste rechten bij ontslag. Lees verder, want kennis van deze rechten helpt je om sterker te staan en te krijgen waar je recht op hebt.

Mag mijn werkgever mij zomaar ontslaan? (Geldige reden nodig)

Nee, in Nederland mag een werkgever een werknemer, zeker met een vast contract, niet zomaar ontslaan. Er moet altijd een geldige reden zijn voor het ontslag. Deze redenen van ontslag zijn vastgelegd in de wet. Denk hierbij aan bedrijfseconomische redenen (zoals een reorganisatie), langdurige arbeidsongeschiktheid (meer dan twee jaar ziek), disfunctioneren, verwijtbaar handelen, of een ernstig verstoorde arbeidsrelatie.

Naast een geldige reden moet de werkgever ook de juiste ontslagprocedure volgen. Afhankelijk van de reden loopt dit ontslag via het UWV (bij bedrijfseconomische redenen of langdurige arbeidsongeschiktheid) of via de kantonrechter (bij persoonlijke redenen zoals disfunctioneren of een conflict). De werkgever moet toestemming van het UWV of de kantonrechter krijgen om je te mogen ontslaan, tenzij het gaat om ontslag op staande voet, ontslag in de proeftijd, of ontslag met wederzijds goedvinden. Zonder geldige reden en juiste procedure is het ontslag vaak ongeldig.

Wat is de opzegtermijn en moet mijn werkgever zich daaraan houden?

Als je werkgever u ontslaat (na toestemming van UWV of kantonrechter, of bij een tijdelijk contract dat afloopt), moet hij in de meeste gevallen rekening houden met een opzegtermijn. Dit is de periode tussen het moment van opzeggen en de daadwerkelijke einddatum van de arbeidsovereenkomst. Tijdens de opzegtermijn heb je nog recht op loon.

De lengte van de wettelijke opzegtermijn voor de werkgever hangt af van hoe lang je in dienstverband bent:

• Korter dan 5 jaar: 1 maand opzegtermijn.
• 5 tot 10 jaar: 2 maanden opzegtermijn.
• 10 tot 15 jaar: 3 maanden opzegtermijn.
• 15 jaar of langer: 4 maanden opzegtermijn.

In je arbeidsovereenkomst of een toepasselijke cao kunnen andere afspraken staan, maar de opzegtermijn voor de werkgever mag (behoudens uitzonderingen in de cao) niet korter zijn dan de wettelijke termijn. Let op: bij ontslag via het UWV mag de werkgever de proceduretijd aftrekken, maar er moet minimaal één maand opzegtermijn overblijven. Bij ontslag op staande voet geldt geen opzegtermijn. Bij een vaststellingsovereenkomst moet de einddatum wel rekening houden met de (fictieve) opzegtermijn voor je recht op een WW-uitkering.

Heb ik recht op een ontslagvergoeding (transitievergoeding)?

Een van de belangrijkste rechten bij ontslag is het recht op een ontslagvergoeding, meestal in de vorm van de wettelijke transitievergoeding. Hebt na ontslag meestal recht op deze vergoeding als het ontslag op initiatief van de werkgever plaatsvindt. Dit geldt dus bij:

• Ontslag via het UWV (na verkregen ontslagvergunning).
• Ontslag via de kantonrechter (na ontbinding van de arbeidsovereenkomst).
• Het niet verlengen van een tijdelijk contract door de werkgever.

De transitievergoeding is bedoeld als compensatie voor het ontslag en om de overstap naar een andere baan te vergemakkelijken (bijvoorbeeld voor scholing of hulp bij het vinden van een nieuwe baan). Je hebt er geen recht op een transitievergoeding als je zelf ontslag neemt (zonder dringende reden), tijdens je proeftijd wordt ontslagen, het ontslag het gevolg is van ernstig verwijtbaar handelen van jezelf, of als je de AOW-leeftijd hebt bereikt.

Hoe wordt de hoogte van de transitievergoeding berekend?

De hoogte van de transitievergoeding is wettelijk vastgelegd. De berekening is sinds 1 januari 2020 als volgt:

• Je krijgt 1/3 maandsalaris per heel dienstjaar vanaf je eerste werkdag.
• Voor het resterende deel van het dienstverband (de ‘losse’ maanden en dagen) wordt de transitievergoeding naar rato berekend.

Het maakt hierbij niet uit hoe oud je bent of hoe lang je precies in dienstverband bent geweest; de berekening geldt vanaf dag één. Het bruto maandsalaris (inclusief vakantiegeld en eventuele vaste toeslagen zoals ploegentoeslag of een dertiende maand) vormt de basis voor de berekening. Zie ook bruto vs netto transitievergoeding.

Je kunt online diverse rekentools vinden om een indicatie te krijgen van de hoogte van deze vergoeding. Let op: dit is de wettelijke transitievergoeding. In sommige gevallen (bijvoorbeeld via een sociaal plan in een cao, of bij onderhandeling over een vaststellingsovereenkomst) kun je mogelijk een hogere ontslagvergoeding krijgen. De werkgever moet de transitievergoeding binnen een maand na het einde van de arbeidsovereenkomst betalen.

Behoud ik mijn recht op een WW-uitkering na ontslag?

Naast een eventuele ontslagvergoeding, heb je na ontslag meestal recht op een werkloosheidsuitkering (WW-uitkering) van het UWV. Maar dit is geen automatisme. Je moet voldoen aan de voorwaarden die het UWV stelt:

• Verzekerd voor werkloosheid: Dit ben je meestal als je in loondienst werkt.
• Verlies van arbeidsuren: Je moet minimaal 5 werkuren per week verliezen (of minimaal de helft als je minder dan 10 uur werkte).
• Beschikbaar voor werk: Je moet direct beschikbaar zijn om nieuw werk te accepteren.
• Voldoende arbeidsverleden: Je moet in de laatste 36 weken voordat je werkloos werd, minimaal 26 weken hebben gewerkt (weken-eis). Om een langere uitkering te krijgen, moet je ook voldoen aan de jaren-eis.
• Niet verwijtbaar werkloos: Je mag niet door eigen schuld werkloos zijn geworden.

Dit laatste punt is heel belangrijk. Als je zelf ontslag neemt zonder geldige reden, of als je op staande voet ontslagen bent vanwege een dringende reden, ben je meestal verwijtbaar werkloos en heb je geen recht op een WW-uitkering. Bij ontslag via UWV of kantonrechter (op de meeste gronden) of een correct opgestelde vaststellingsovereenkomst ben je doorgaans niet verwijtbaar werkloos.

Wat zijn mijn rechten bij ontslag op staande voet?

Ontslag op staande voet is de meest ingrijpende vorm van ontslag. Je verliest per direct je baan en loon, en meestal ook je recht op een WW-uitkering en transitievergoeding. Je rechten zijn dan beperkt, maar niet nihil:

• Recht op duidelijke reden: De werkgever moet je onmiddellijk de dringende reden voor het ontslag op staande voet meedelen.
• Recht op aanvechten: Je kunt het ontslag op staande voet aanvechten bij de kantonrechter. Je moet dan binnen 2 maanden na het ontslag een verzoekschrift indienen.
• Beoordeling door rechter: De kantonrechter beoordeelt of er wel echt een dringende reden was en of de werkgever de procedure correct heeft gevolgd (onmiddellijk ontslag en mededeling).
• Mogelijke uitkomst bij aanvechten: Als de rechter je gelijk geeft, kan het ontslag worden vernietigd (je bent dan formeel nog in dienst en hebt recht op loon) of kan de rechter een vergoeding toekennen (bijvoorbeeld de transitievergoeding en/of een billijke vergoeding).

Omdat de gevolgen zo groot zijn en de termijnen kort, is het bij ontslag op staande voet cruciaal om direct juridische hulp te zoeken.

Wat zijn mijn rechten bij ontslag tijdens proeftijd of tijdelijk contract?

Ook bij ontslag tijdens je proeftijd of aan het einde van uw contract (bij een tijdelijk contract) heb je bepaalde rechten:

• Ontslag in proeftijd: Tijdens de afgesproken proeftijd mogen jij en je werkgever de arbeidsovereenkomst per direct beëindigen, zonder opgaaf van reden en zonder opzegtermijn of transitievergoeding. De reden mag echter niet discriminerend zijn. Als je twijfelt, kun je juridisch advies vragen.
• Einde tijdelijk contract: Een tijdelijke contract eindigt in principe vanzelf op de afgesproken einddatum. De werkgever hoeft het niet formeel op te zeggen (tenzij er een tussentijds opzegbeding is). Wel geldt de aanzegplicht: de werkgever moet je uiterlijk 1 maand voor de einddatum schriftelijk laten weten of het contract wel of niet wordt verlengd. Doet hij dit niet (op tijd), dan heb je recht op een vergoeding (de aanzegvergoeding). Als je contract niet wordt verlengd, heb je onder voorwaarden recht op een transitievergoeding.

Ook bij deze vormen van ontslag is het goed om je rechten te kennen.

Wat zijn mijn rechten bij ontslag met wederzijds goedvinden (VSO)?

Ontslag met wederzijds goedvinden via een vaststellingsovereenkomst (VSO) of beëindigingsovereenkomst is een veelgebruikte manier om ontslag te regelen. Hierbij maak je samen met je werkgever afspraken over de beëindiging. Je belangrijkste rechten hierbij zijn:

• Recht om te onderhandelen: De VSO is een voorstel. Je bent niet verplicht om het te tekenen zoals het wordt voorgelegd. Je kunt onderhandelen over alle ontslagvoorwaarden, zoals de einddatum, de ontslagvergoeding, vrijstelling van werk, etc.
• Recht op (minimaal) transitievergoeding: Hoewel niet wettelijk verplicht bij een VSO, wordt in de praktijk vrijwel altijd minimaal de wettelijke transitievergoeding als ontslagvergoeding afgesproken. Dit is een belangrijk onderhandelingspunt.
• Recht op WW-uitkering (mits VSO correct): Je kunt je recht op een WW-uitkering behouden, mits de VSO correct is opgesteld (initiatief werkgever, neutrale reden, juiste opzegtermijn).
• Recht op bedenktijd: Na ondertekening heb je als werknemer wettelijk 14 dagen bedenktijd om de overeenkomst zonder reden te herroepen.
• Recht op juridisch advies: Het is je goed recht (en sterk aan te raden) om juridisch advies in te winnen voordat je tekent. Vaak vergoedt de werkgever hier (deels) de kosten voor.

Maak gebruik van deze rechten om tot een zo goed mogelijke regeling te komen bij ontslag met wederzijds goedvinden.

Kan ik ontslag aanvechten als ik het er niet mee eens ben?

Ja, als je ontslag krijgt en je denkt dat het ontslag onterecht is of dat de procedure niet klopt, kun je het ontslag aanvechten. Je rechten bij ontslag omvatten ook het recht om je te verweren. Hoe je dit doet, hangt af van de ontslagprocedure:

• Bij ontslag via UWV: Je kunt schriftelijk verweer voeren tegen de ontslagaanvraag bij het UWV. Als het UWV toch een ontslagvergunning verleent en je werkgever de arbeidsovereenkomst opzegt, kun je binnen 2 maanden naar de kantonrechter stappen om herstel of een (billijke) vergoeding te vragen.
• Bij ontslag via kantonrechter: Je kunt een verweerschrift indienen bij de kantonrechter en tijdens de zitting je argumenten naar voren brengen. Tegen de uitspraak van de kantonrechter staat meestal hoger beroep open.
• Bij ontslag op staande voet: Je kunt binnen 2 maanden na het ontslag naar de kantonrechter stappen om het ontslag te laten vernietigen of een vergoeding te vragen.

Het aanvechten van ontslag is een juridisch proces. Het is heel belangrijk om dit tijdig te doen (let op de korte termijnen!) en bij voorkeur met juridische hulp.

Waarom is juridische hulp belangrijk om mijn rechten te beschermen?

Het ontslagrecht is complex en de financiële belangen bij ontslag zijn groot. Juridische hulp van een specialist in arbeidsrecht is daarom vaak heel belangrijk om ervoor te zorgen dat je krijgt waar je recht op hebt.

Een jurist of advocaat kan:

• Je informeren over al je rechten en plichten rondom ontslag.
• Beoordelen of het ontslag (juridisch) terecht is en of de werkgever de juiste procedure volgt.
• Controleren of de aangeboden ontslagvergoeding correct en redelijk is.
• Helpen bij het veiligstellen van je recht op een WW-uitkering.
• Namens jou onderhandelen over een betere vaststellingsovereenkomst.
• Je bijstaan in een procedure bij het UWV of de kantonrechter.

Zonder deskundige hulp loop je het risico rechten mis te lopen of akkoord te gaan met ongunstige ontslagvoorwaarden. Aarzel niet om juridisch advies in te winnen; een eerste gesprek is vaak gratis (bijvoorbeeld bij het Juridisch Loket of gespecialiseerde kantoren). Overweeg een second opinion als je al advies hebt ingewonnen.

Samenvatting: Belangrijkste rechten bij ontslag

Word je ontslagen? Ken je rechten! Dit zijn de belangrijkste rechten bij ontslag voor werknemers:

• Geldige reden: Je werkgever moet een wettelijk geldige reden hebben voor het ontslag.
• Juiste procedure: De werkgever moet de juiste ontslagprocedure volgen (via UWV, kantonrechter, of correcte afhandeling VSO/ staande voet).
• Opzegtermijn: Meestal moet de werkgever de geldende opzegtermijn respecteren (belangrijk voor loon en start WW-uitkering).
• Transitievergoeding: Bij de meeste onvrijwillige ontslagvormen heb je recht op een transitievergoeding.
• WW-uitkering: Je hebt vaak recht op een WW-uitkering, mits je niet verwijtbaar werkloos bent en de procedure/VSO correct is afgehandeld.
• Recht op verweer/aanvechten: Je kunt je verzetten tegen ontslag via verweer bij UWV/kantonrechter of door het ontslag aan te vechten.
• Bedenktijd bij VSO: Bij ontslag met wederzijds goedvinden heb je 14 dagen wettelijke bedenktijd na ondertekening.
• Eindafrekening: Recht op correcte uitbetaling van openstaand salaris, vakantiegeld en niet-genoten vakantiedagen.
• Getuigschrift: Je hebt recht op een getuigschrift.
• Juridische hulp: Je hebt het recht om juridisch advies in te winnen om je belangen te beschermen.

Zorg dat je goed geïnformeerd bent over je rechten bij ontslag. Neem bij twijfel of problemen contact op met ons voor deskundige juridische hulp.